TARİH, TOPLUM VE İKTİSADİ SİSTEMLERDE DÖNGÜSEL DÜZEN

GİRİŞ

İktisat tarihi kitaplarında, daha çok çağ sistemine göre analizler yapılmaktadır. İlkçağ olarak adlandırılan 3600 yıllık süreç, belli başlı medeniyetlerin genel özellikleri belirtilerek geçiştirilmiş, 200 yıllık yakınçağ ise tam tersi bir şekilde detaylandırılmıştır. Üstelik yapılan analizlerde coğrafya kavramı neredeyse hiçe sayılmıştır. Örneğin ilkçağlarda birbirleriyle hiç ilişkisi olmayan ve birbirlerine çok uzak nehirlerde kurulmuş bazı uygarlıklar incelenirken, ortaçağda Avrupa merkezli sınıflandırmalar yapılmıştır.

Diğer yanlışlara değinirsek; Feodalitenin ortaçağdan çok daha eski, Franklardan yaklaşık 2350 yıl önceden de yaygın olduğu, ticaretin ve Kapitalizmin Sanayi devriminden yaklaşık 2350 yıl önceden de yaygın olduğu, coğrafi keşiflerin bir örneğinin 2350 yıl öncesinde gerçekleştiği görmezden gelinmektedir. Fakat gerçekleşen olaylar aynı coğrafyada ve aynı büyüklükte yaşanmamıştır. O halde zamanın sabit olduğu ancak coğrafyanın değiştiği ve büyüdüğü toplumsal ve ekonomik bir döngü söz konusudur. İşte belirli bir sistemde değişen ve büyüyen coğrafyayı Etkileşim Alanı olarak tanımlıyoruz. Farklı bir sınıflandırmayla, 2350-2322 yıllık döngü ve Etkileşim Alanı ile İktisat Tarihine bakabiliriz.

Bunun için bir döngüyü 350-400 yıllık süreçlerle altıya ayırdık. Feodalizm, Devletçikler, Kolonileşme, Kapitalizm, Tek dünya devleti, Tersine kolonileşme. Elbette ki 400 yıllık süreçlerdeki tek hakim sistem adı geçen sistem değildir. Ama çoğunlukla adı geçen iktisadi sistemler ön plana çıkmıştır.

DÖNGÜSEL TARİH TASARIMLARI

-TARİH SONSUZ DÖNÜŞÜMLERDEN OLUŞUR.

Tarihteki döngü, doğadaki döngüsel düzenin bir benzeridir. Güneşin hareketleri ya da mevsimlerde olduğu gibi bir döngü söz konusudur. Fakat bu görüş, tarih biliminin bilim olarak görülmediği antik çağlarda dile getirilmiş olup sadece bazı mitolojilere yansımıştır.

-TARİH, BİR DEFALIK DÖNGÜSEL SÜREÇTİR. BAŞLANGICI VE SONU VARDIR.

Hristiyanlık ve Yahudilikte sıkça görülen bu anlayış, tarihten ziyade insan yaşamındaki «bu dünya» ve «öteki dünya» kavramlarıyla ilgilidir.

-HER UYGARLIK YA DA DEVLET, BELİRLİ EVRELERDEN GEÇERLER; DOĞAR, BÜYÜR VE YOK OLURLAR.

Uygarlıklar birer canlıymış gibi doğarlar ve ölürler. Bütün uygarlıklar aynı evrelerden geçerler. Sadece kültürel açıdan birbirlerinden farklılaşmışlardır.

TEMEL VARSAYIMLAR (DÖNGÜSEL TARİH)

-Tanım: Tarih, düzenli bir şekilde genişleyen bir coğrafya içerisinde, kendisini yaklaşık olarak 2322 yılda bir tekrar eder.

-Varsayım 1: Bir döngü yaklaşık olarak 2322 yıldır. Tekerrür eden şey, kültürel unsurlar ya da ulusların kendine has gelenekleri değil, devletlerin iktisadi yapısı, teşkilatı ve komşu devletlerle olan ilişkileridir.

-Varsayım 2: Erken döngüde olan bir teşkilat ya da iktisadi sistem, bir sonraki döngüde gelişmiş/evrimleşmiş bir düzeyde gerçekleşir. Bunun yanında komşu devletlerin sistemlerinde de aynı düzeyde gelişmişlik yaşandığından döngüde her hangi bir bozulma gerçekleşmez.

-Varsayım 3: Tekerrür eden büyük tarihsel olgular (istila, kolonileşme vs) mevsimler gibi belirli bir periydik sıra ile birbirlerini takip eder. Bu sıra hiç bozulmaz.

-Varsayım 4: Yaşanan tekerrür, Etkileşim Alanı adı verilen coğrafyada gerçekleşir. Bu coğrafya antikçağlardan günümüze düzenli olarak büyümüş ve belirli bir istikamete yönelmiştir. Eskiçağlardaki bazı büyük uygarlıklar etkileşim alanı içerisinde yer almamış olabilir.

-Varsayım 5: Periyodik olarak ilerleyen iktisadi sistemler «zıtların birliği» prensibine göre hareket eder. Kısaca iktisadi evreler: Devletçikler dönemi – Kolonileşme dönemi – Kapitalist dönem – Tek dünya devleti– Tersine Kolonileşme dönemi – Feodal dönem (mevsimlerde olduğu gibi). 

VARSAYIM 1: DÖNGÜSEL DÜZEN YAKLAŞIK 2322 YILDA TEKERRÜR EDER.

İSPAT: Büyük tarihsel olgular ve devletlerin iktisadi yapılarının 2350 yıl önceki kaynakları:

Frank Devleti ve Roma Cermen İmparatorluğundaki feodalizm	MS 700 - MS 1100	Hitit Feodalizmi	MÖ 1650 - MÖ 1250
Viking, Avar ve Macar istilaları	MS 850 - MS 950	Gaşka, Hurri ve Mitanni istilaları	MÖ 1500 - MÖ 1400
Norman istilası ve Haçlı seferleri	MS 1100 - MS 1250	Deniz kavimlerinin istilası	MÖ 1250 - MÖ 1100
Coğrafi keşifler ve Kolonileşmenin başlaması	MS 1500 - MS 1800	Büyük Kolonizasyon	MÖ 850 - MÖ 650
İki süper güç: İspanyol İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu	MS 1550 - MS 1650	İki süper güç: Fenikeliler ve Asur İmparatorluğu	MÖ 800 -MÖ 700
Kapitalizm çağı	MS 1750	Lidyalılarla ileri ticaret çağı	MÖ 600
İki süper gücün kuzeye kayması: Osmanlı'dan Rusya'ya, İspanya'dan İngiltere'ye	MS 1700	İki süper gücün kuzeye kayması: Asur'dan Pers'e, Fenike^den Yunanlılara	MÖ 650
Avrupa Medeniyetinin yükselmesi	MS 1800	Yunan medeniyetinin yükselmesi	MÖ 550
Avrupa'da hegemonya savaşları, Almanya-Fransa-İngiltere-Amerika	MS 1900-1950	Yunanistan'da hegemonya savaşları Atina-Sparta-Theb-Makedonya	MÖ 450-400
Soğuk Savaş Nato-SSCB	MS 1950-1991	Pers-Makedon savaşları	MÖ 400-331
Küreselleşme denemesi tek süper güç: ABD	MS 1991	Kozmopolit İmparatorluk: İskender İmparatorluğu	MÖ 330

VARSAYIM 2: DÖNGÜSEL DÜZEN, AYNI ZAMANDA EVRİMSELDİR.

İSPAT: 

Teşkilatların genişlemesi: (bugünkü sadece Irak toprakları kadar olan bölgeyi yönetebilen sistemler zamanla gelişmişlerdir. Bununla birlikte ulaşımdaki zamanın kısalması, ordunun hızlanması gibi diğer evrimsel gelişmelerle önce Pers İmparatorluğu, sonra Roma sonra  Britanya sonra Rusya İmparatorlukları kuruldu. 

Ordunun gelişmesi: Hız, güç, menzil bakımından gelişmeler yaşanmıştır. Döngüsel açıdan bakıldığında ordular arasında 2350 yıl öncesi hem bir benzerlik olduğu hem de evrimleştiği açıkça görülebilir. Ordular aynı zamanda bulundukları iktisadi sisteme göre de şekillenmişlerdir. Feodal çağlarda istilacı güçlerin birlikleri hızlı ve dağınık olmuş, Kapitalist çağlarda ise yanaşık ve yavaş bir düzen halini almıştır. MÖ 500lü yıllarda Yunanistan ve MS 1850li yıllarda Avrupaya bakabiliriz. Birinde PHALANX sistemi, diğerinde de musketeer ve siper sistemi. MÖ 1450li yıllarda Güneydoğu Anadolu ve MS 900lü yıllarda Doğu Avrupaya bakabiliriz. Bİrinde istilaya uygun savaş arabalı Mitanni ile diğerinde süvari devrimini mükemmelleştirmiş Macar akıncıları. 

Bilimin ilerlemesi: Bu konu hakkında herhangi bir bilim tarihi kitabını okumak yeterli olacaktır.

Yazının ilerlemesi: Yazının fonksiyonu evrimleşmiştir. Öncelikle Sümerlerle resimli çivi yazısı oluşmuş, sonra bu sstemli bir çivi yazısına dönüşmüştür. Fenike ve Yunanlılarla alfabe bulunmuş ve yazı sistemi gelişmiştir. Soyut düşüncenin yaygın olduğu yıllarda fonksiyonel matematik dili ortaya çıkmıştır. Günümzde bu evrim hala devam etmektedir.

VARSAYIM 3: DÖNGÜSEL DÜZEN PERİYODİKTİR.

İSPAT: Bir döngüdeki sıra:

Feodal çağ, Devletçikler çağı, Kolonileşme çağı, Kapitalizm çağı, Küreselleşme çağı, Tersine kolonileşme çağı.

VARSAYIM 4: DÖNGÜSEL DÜZENİN GERÇEKLEŞTİĞİ COĞRAFYA HAREKETLİDİR.

İSPAT:İlgili animasyon https://youtu.be/9xUEqErd4hk

8 dakikalık ilgili animasyon https://youtu.be/lmrAo-SqJlc

VARSAYIM 5: DÖNGÜSEL DÜZEN ZITLARIN BİRLİĞİ İLKESİYLE OLUŞMUŞTUR.

İSPAT:

Feodalizm: Merkezi otorite zayıftır. Yerellik-bölgesellik vardır. Taşınabilir servet olgusu gelişmemiştir. (Takas) Ticaret gelişmemiştir. Kendine yeter ekonomi Dışa kapalı topluluklar Mekanik dayanışmaya bağlı toplumlar Etkileşim az Serflik hakim	Kapitalizm: Merkezi otorite güçlüdür. Kozmopolitlik vardır. Taşınabilir servet olgusu gelişmiştir. (Para) Ticaret gelişmiştir. Ticaretle gelen artı değer söz konusudur. Dışa açık topluluklar Organik dayanışmaya bağlı toplumlar Etkileşim fazla Kölelik hakim
Devletçikler: Kabilecilik-Mikromilliyetçilik-Mezhepçilik hakimdir. İrili ufaklı birçok bağımsız devlet vardır. Merkezi otorite zayıftır. Yerellik-bölgesellik vardır. Kendine yeter ekonomi Etkileşim az Serflik hakim	Tek Dünya Devleti: Evrensellik-Dünya vatandaşlığı gibi kavramlar hakimdir. Tek bir devlet vardır. Merkezi otorite güçlüdür. Kozmopolitlik-küresellik vardır. Ticaretle gelen artı değer söz konusudur. Etkileşim fazla Kölelik hakim
Kolonileşme: Uygar halkın EA dışında yeni ticaret yollarını keşfetmesi ve bölgeye yerleşmesi Asimile edilen yeni halkların kendi kültürlerini unutması EA’nın genişlemesi	Tersine Kolonileşme: Barbar halkın EA içinde yeni ticaret yollarını keşfetmesi ve bölgeye yerleşmesi EA’ya katılan istilacıların kendi kültürlerini devam ettirmesi EA’nın aynı kalması

KAYNAKLAR:

Doğa bilimlerinin perspektifinden Evrimsel ve Döngüsel Tarih, Onur Köse

İbn Khaldun Mukaddimesi

Anadolu Merkezli Dünya Tarihi serisi

Mcneill'in Dünya tarihi

İlgili animasyon: Youtube/ Tarih, toplum ve iktisadi sistemlerde döngüsel düzen/ UndefeatedAnatolian

https://youtu.be/9xUEqErd4hk